Aarde camper: alles over veilige elektrische aarding in jouw camper

Een goede aarde in je camper voorkomt gevaarlijke situaties zoals elektrocutie en brand. Zeker als je wisselt tussen op walstroom en off grid werken, of als je een omvormer met 230V aansluit. Hieronder lees je precies hoe je jouw camper veilig aardt, inclusief tips voor DC- en AC-systemen, walstroom, off grid aarding en de rol van aardlekschakelaars.

Op het internet is verrassend weinig duidelijke informatie te vinden over de aarding van elektrische installaties in mobiele voertuigen. En dat is niet voor niets. Het onderwerp is technisch, complex en afhankelijk van veel variabelen. Geen camper en installatie is precies hetzelfde en de manier waarop aarding wordt toegepast, verschilt per situatie.

In dit blog leggen we op een duidelijke en praktische manier uit wat aarding precies is, waarom het belangrijk is voor je veiligheid en hoe je het op de juiste manier toepast in een camper. Maar we willen onze vingers er niet aan branden, vandaar dat we beginnen met een disclaimer.

Disclaimer: Elektrische installaties moeten altijd worden uitgevoerd volgens de aanbevelingen van de fabrikant. Wij raden aan om je installatie te laten controleren of aan te leggen door een gekwalificeerd professional. Verkeerde installatie kan leiden tot gevaarlijke situaties. We schrijven onze blogs met de grootst mogelijke zorg en baseren ons op betrouwbare bronnen. Desondanks is het mogelijk dat er onbedoelde fouten in staan. Zie voor de volledige disclaimer ook onze algemene voorwaarden.

Wat is aarding?

Aarding kan voor verschillende mensen iets anders betekenen. Zo kan het voor een elektricien een aardpunt in de grond betekenen en voor een automonteur of camper bouwer een aardpunt aan het chassis. En voor een yoga-instructeur het aanraken van de grond met je blote voeten.

In de techniek is aarding het maken van een route waar stroom doorheen terug kan vloeien. Aarding bij een DC-gelijkstroomsysteem betekent dat je de negatieve pool van je accu verbindt met het metalen chassis van de camper. Dit chassis wordt dan het gemeenschappelijke retourpad. Aarding bij een AC-wisselstroomsysteem zorgt voor een veilige afvoer van stroom bij een storing.

Er zit een verschil tussen aarde en chassisaarding. Aarde of aarding is een rechtstreekse verbinding via een koperen leiding met een aardpen de grond in. Chassisaarding is een verbinding met een metalen chassis of romp van bijvoorbeeld een camper. Toch zie je vaak in schema’s alleen het symbool voor aarding, waar dan toch chassisaarding mee bedoeld wordt.

Waarom aarden belangrijk is in een camper

Aarding is misschien niet het leukste onderdeel van je camperbouw, maar het is essentieel voor veiligheid. Een camper staat op rubberen banden en is daardoor geïsoleerd van de aarde. Of je nu aan walstroom hangt of op je eigen stroomvoorziening werkt, een goed geaard systeem zorgt ervoor, dat stroom bij een fout een veilige weg heeft. Dit beschermt jou, je apparatuur en de camper zelf.

Zonder aarding kan er spanning komen te staan op metalen delen van apparaten. Als je die aanraakt en er is geen veilige afvoer voor de stroom, loop je risico op een schok. Ook speelt aarding een grote rol bij kortsluiting of defecte apparaten. Zonder aarding kunnen zekeringen en aardlekschakelaars niet goed reageren, met als gevolg dat er brand kan ontstaan of apparaten beschadigd raken.

Omdat je installatie mobiel is, moet je zelf zorgen voor een veilig en stabiel aardingspunt. Alle metalen onderdelen van je camper die je kunt aanraken, zoals het chassis, metalen leidingen, stopcontacten en de behuizing van apparaten, moeten elektrisch met elkaar verbonden zijn. Dit voorkomt, dat er gevaarlijke spanningsverschillen ontstaan tussen onderdelen die je aanraakt. Zelfs als je altijd aan walstroom staat, is het belangrijk je camper te aarden, omdat je niet altijd kunt vertrouwen op het aardpunt van een camping.

Welke apparaten moet ik aarden in de camper?

Om gevaarlijke spanningsverschillen te voorkomen moeten alle elektrische en metalen apparaten geaard zijn. Dit is volgens de NEN1010 norm. Ook al is deze norm niet specifiek voor campers en caravans, het is wel een goede regel om aan te houden.

Daarvoor zullen elektrische apparaten in de camper geaard moeten zijn voor een correcte werking. Maar niet alle apparaten hebben een directe aarding nodig, want dit kan in sommige gevallen leiden tot aardingsstromen. Verderop in het artikel wordt dit duidelijker. Hier alvast een overzicht met welke apparaten er aarding nodig hebben en welke waarschijnlijk niet.

Deze apparaten worden geaard in een camper:

• Startaccu, deze is waarschijnlijk al vanuit de fabriek geaard.
• Min busbar (negatief), deze is verbonden met je huishoudaccu en zo aard je dus je hele DC-systeem.
• Omvormer of omvormer-lader
• CEE invoer aardkabel
• 230V stopcontacten
• Zonnepaneelframe, voor extra veiligheid kun je het frame van het zonnepaneel aarden aan het chassis of de romp van je bus. Dit is puur voor de beveiliging tegen blikseminslag.
• Gaskookplaat en gasleiding

Deze apparaten worden waarschijnlijk niet geaard:

• Zonnepaneel min kabel, omdat de min-ingang en min-uitgang niet geïsoleerd zijn. Wel kan er een aardingspunt aan de zijkant van de MPPT zitten. Deze kun je aarden. Dit heeft puur te maken met blikseminslag en is niet verbonden aan het DC-systeem.
• DC-DC omvormers en scheidingsrelais voor opladen tijdens rijden.

Over het algemeen moet elk DC-apparaat geaard worden, tenzij de fabrikant anders zegt. Wanneer je onze elektraschema’s voor in de camper aanhoudt, dan zit je met dit overzicht goed, maar het blijft belangrijk de handleiding van de fabrikant erbij te houden. Elke elektrische installatie kan anders zijn en dus ook de aarding ervan.

De gaskookplaat en gasleiding aarden

Als jij op gas gaat koken in de camper, dan moet de gaskookplaat en de gasleiding geaard zijn volgens NEN1010. Dit staat niet exact in de norm voor campers en caravans (althans dat kunnen wij niet vinden), maar is wel een goede regel om aan te houden. Daarbij zie je ook vaak een aardpunt op een gaskookplaat. Dit zit daar niet voor niets en dus verbinden we deze met het chassis.

Er zijn 2 redenen waarom je de gaskookplaat en leiding aardt. Ten eerste omdat er tijdens het rijden er statisch lading kan ontstaan tussen bewegende delen, wat tot een vonk kan leiden. En als er een klein gaslek is, dan bestaat er de mogelijkheid dat dit gas ontploft. Door alle metalen delen te aarden wordt deze statische lading afgevoerd, waarmee je dit risico behoorlijk verlaagt.

Ten tweede zijn veel gaskookplaten voorzien van een elektrische ontsteking. Als hier een storing in ontstaat, zorgt aarding ervoor, dat deze stroom veilig naar de aarde toe kan vloeien.

DC-systeem aarden

In de meeste campers loopt een groot deel van het elektrische systeem via 12V of 24V gelijkspanning (DC). Dat herken je aan de aanwezigheid van een tweede accu, los van de startaccu, de zogenaamde huishoudaccu. Denk aan de verlichting, waterpomp, USB-stopcontacten en koelkast. De aarding van dit DC-systeem wordt vaak over het hoofd gezien, omdat alles “gewoon werkt” zonder. Toch is het belangrijk voor een veilige installatie.

Hoewel 12V of 24V in principe niet gevaarlijk is bij direct contact, kunnen er door fouten in de installatie wel gevaarlijke situaties ontstaan. Denk aan gesmolten kabels of brand door oververhitting. Door het systeem goed te aarden, verklein je dit risico aanzienlijk.

Het belangrijkste veiligheidsaspect van aarding in een DC-systeem zit in de correcte werking van zekeringen en de bescherming van mensen en apparatuur. Als een positieve draad per ongeluk in contact komt met een metalen deel van de camper, bijvoorbeeld de behuizing van een apparaat, dan ontstaat er een kortsluiting naar het chassis (de min). Dit veroorzaakt een zeer grote stroom, waarna de bijbehorende zekering zal doorsmelten. Dit voorkomt oververhitting van bedrading, een kapot apparaat en het belangrijkste: brandgevaar.

Volgens de NEN 1010-norm moet de negatieve (of positieve) pool van een gelijkspanningssysteem met het chassis van het voertuig worden verbonden. Dit garandeert een veilige afvoer van kortsluitstromen en een correcte werking van beveiligingen zoals zekeringen of stroomonderbrekers.

Aarding is niet alleen voor veiligheid, het zorgt ook voor een correcte werking van al je DC-apparatuur. Goede aarding helpt storingen en ongewenst gedrag van je apparaten te voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Flikkerende verlichting
• Slecht werkende omvormers
• USB-poorten die stoppen met laden

Door te zorgen voor een goede aarding in je DC-systeem help je dus ook mee aan de levensduur en betrouwbaarheid van al je elektrische apparaten in de camper.

Zonnepanelen op de camper aarden of niet?

Het correct aarden van zonnepanelen in een camper is essentieel voor de veiligheid en het voorkomen van storingen in je elektrische systeem. Er zijn vaak misverstanden over welke onderdelen wel of niet geaard moeten worden, wat kan leiden tot ongewenste situaties zoals aardingsstromen.

Wij verbinden de negatieve kabel die van je zonnepanelen(PV) komt, niet direct met een aardpunt. De reden hiervoor is dat de negatieve PV-ingang en -uitgang op de zonnepaneellaadregelaar(Victron) niet-geïsoleerd zijn. Aangezien je DC-installatie verderop al is geaard aan het chassis, zou het aarden van de negatieve PV-ingang een aardingsstroom veroorzaken, wat kan leiden tot ongewenste storingen.

Wat je wel kunt doen, is het frame van je zonnepanelen aarden aan het chassis of romp van je bus. Dit biedt bescherming bij blikseminslag. Daarbij hebben sommige MPPT laadregelaars een aardingspunt aan de zijkant zitten. Dat kun je met een kabel wel aansluiten op een aarde. Deze is niet verbonden met je DC-systeem en is puur voor de veiligheid bij bliksem.

Hoe aarden wij een 12V of 24V DC-systeem

Bij DC-systemen kun je de negatieve pool van je huishoudaccu verbinden met het chassis van je camper. Dit wordt chassisaarding genoemd. Zo ontstaat een gemeenschappelijk referentiepunt en voorkom je spanningsverschillen tussen onderdelen. In onze elektraschema’s voor campers doen we dit via de busbar die verbonden is met de negatieve pool. De dikte van deze DC-aardedraad moet minstens de waarde van je grootste zekering kunnen doorvoeren. Dit hebben we niet zelf verzonnen, maar overgenomen van Victron Energy, specialist in off-grid stroomsystemen. Zij zeggen in The Wiring Unlimited: “De DC-aardingsbekabeling moet voldoende dik zijn om een foutstroom te kunnen doorgeven, die minstens gelijk is aan de nominale waarde van de DC-zekering.”

In praktijk, wanneer we het camper elektrasysteem aanleggen, komen wij dan op een draad, die maximaal 1 maat kleiner is dan je grootste draad tot een lengte van 1.5 meter. Dus als de grootste kabel in ons DC-systeem een kabel van 35mm² is, dan moet de aardedraad minimaal 25mm² dik zijn.

Daarbij is het belangrijk de aardconnectie op een onbehandeld deel metaal van de camper te maken, bijvoorbeeld het chassis of romp. Wij schuren het deel waar de aardkabel aangesloten wordt altijd eerst op. Zo beperk je spanningsverschillen en storingen.

AC 230V systeem aarden

Wanneer je AC 230V wisselstroom in de camper gebruikt, wordt goede aarding nog belangrijker en complexer. Bij AC-systemen in de camper die niet goed geaard zijn, kan foutstroom door jouw lichaam lopen en dat is iets, wat je echt wil voorkomen, aangezien 230V gevaarlijk is voor mensen.

Walstroom aardepunt

Laten we beginnen met het meest eenvoudige 230V aardepunt in de camper en dat is direct na de CEE-invoerdoos, waar de walstroom binnenkomt. De aardedraad die in deze kabel zit, laten we direct naar de aardrail (die verbonden is met het chassis) lopen en vandaaruit loopt er een aardedraad naar een stopcontact of omvormer-lader te lopen. Dit doen we omdat we de aardpen en de aardekabels van de camping niet kunnen vertrouwen.

Victron Energy zegt hierover in The Wiring Unlimited: “De bootinstallatie vertrouwt op de aarde van de walaansluiting. Helaas is deze aarde niet altijd betrouwbaar, omdat de kabels in de haven vaak lang zijn en mogelijk een onvoldoende dikke kernoppervlakte hebben. Om een veilige situatie te maken, moeten de metalen onderdelen van de boot, zoals de romp, worden verbonden met de inkomende aarde van de walstroomkabel.” Dit is een voorbeeld waarin een bootsituatie wordt besproken, dat we overnemen voor de aarding van de CEE-invoer van de campersituatie.

Al je 230V stopcontacten en apparaten zijn op deze manier geaard, zodra je op walstroom staat. Uiteraard is het ook belangrijk de bijbehorende aardlekschakelaar (RCD) of aardlekautomaat (RCBO) aan te sluiten bij je walstroompunt. Dit is volgens de NEN1010 en kun je verder nalezen in ons artikel over het walstroompunt maken.

230V via omvormer en wal

Ga je ook een omvormer of omvormer-lader aansluiten en ga je dus wisselen tussen 230V via wal en via de omvormer, dan wordt het complexer en kunnen er gevaarlijk situaties ontstaan. Aardlekdetectie van een RCD (aardlekschakelaar) of RCBO (aardlekautomaat) kan alleen gedetecteerd worden als er een nul-aardeverbinding is (MEN-LINK). Dit is de verbinding van de nuldraad met de aardedraad en dus de aarde.

In de situatie dat je aan walstroom staat, is deze nul-aardeverbinding aanwezig in het elektriciteitsnet. Wanneer je loskoppelt van de campingstroom en overgaat op 230V via een omvormer of omvormer lader verlies je de nul-aardeverbinding. Als je mobiele elektrische installatie dan geen eigen nul-aarde en aardverbinding maakt, wordt je systeem ‘zwevend’ (IT-Netwerk). Dit betekent dat er geen directe verbinding meer is tussen de nul en de aarde in je camper. Een aardlekschakelaar of aardlekautomaat kan je in dit geval niet meer beschermen tegen gevaarlijke foutstroom.

Om dit te voorkomen, moet er ook na het loskoppelen van walstroom een nul-aardeverbinding zijn. Dit kan vaak via een omvormer of omvormer-lader met een speciaal aardrelais. Het is dus belangrijk om te controleren of jouw omvormer of omvormer lader deze nul-aarde verbinding automatisch maakt.

Omvormers

Niet alle omvormers hebben zo’n nul-aardeverbinding. Als een omvormer geen nul-aardeverbinding heeft, zal een aardlekschakelaar in veel gevallen niet afschakelen bij enkelvoudige aanraking. Een nul-aardeverbinding zorgt ervoor dat de aardlekschakelaar wel betrouwbaar werkt.

Toch maken veel camperaars gebruik van een IT-netwerk (waarbij er dus geen nul-aardeverbinding is), doordat er naderhand een omvormer wordt aangesloten op de camperaccu om zo een koffiezetapparaat toch te voorzien van stroom. Dat kan, maar onthoudt wel dat dit zwevend netwerk (een IT-netwerk) risico’s met zich meebrengt. Het kan veilig zijn, zolang je het 230V apparaat geïsoleerd houdt van aarde en je zelf ook geen verbinding maakt met een massa.

Victron heeft omvormers die wel een nul-aardeverbinding hebben en zodra je de omvormer aardt, is deze verbinding gemaakt. De Victron Phoenix modellen van 1600VA en hoger en de compact 1200VA en hoger hebben deze nul-aardeverbinding.

De Ective SI omvormers die we ook aanbieden in onze webshop, hebben geen nul-aardeverbinding en hiermee maak je dus een IT-netwerk .

Omvormer-laders

Omvormer-laders zijn nog een stukje complexer, omdat deze een ingebouwde omschakelautomaat hebben. Zolang je op walstroom staat, zijn alle stopcontacten verbonden met walstroom. Wanneer walstroom losgekoppeld is, krijgen de stopcontacten 230V van de omvormer.

Aangesloten op walstroom is er een nul-aardeverbinding met het elektriciteitsnet en moet de nulaarde in de omvormer-lader verbroken zijn. Maar losgekoppeld van walstroom en dus met 230V van de omvormer moet de nulaarde juist verbonden zijn. Dit is cruciaal om ervoor te zorgen dat de aardlekautomaat (RCBO) werkt en er een veilige elektrische 230V installatie in de camper is. Dit is mogelijk via een aardrelais. Helaas heeft niet elke omvormer-lader zo’n aardrelais en dan schakel je van IT-netwerk naar TT-netwerk, wat niet wenselijk is.

Victron Multiplus omvormer-laders zijn wel gebouwd met een aardrelais en hebben om die reden en alle andere unieke functionaliteiten onze voorkeur. De standaard Ective CSI omvormer-laders hebben geen aardrelais, de Ective PRO omvormer-laders hebben wel een aardrelais. Deze hebben ook een ingebouwde aardlekschakelaar, wat de installatie een stukje makkelijker maakt. Al deze omvormers en omvormer-lader combinaties hebben het belangrijke R10-certificaat wat 1 van de camper eisen is bij een de RDW-keuring van bus tot kampeerauto.

Hoe aarden wij 230V in de camper

Wanneer je off grid staat, ontbreekt de vaste aarding van je AC elektrische systeem in het walstroompunt. Daarom gebruiken we het chassis als de aarde. Direct na de omvormer-lader splitsen we de aardkabel. Zo gaat er 1 naar het chassisaardpunt en vanaf het aardpunt, 1 naar de rest van alle 230V stopcontacten.

De aardlekschakelaar of aardlekautomaat werkt alleen als er een aardkabel is en als er een nul-aardeverbinding is. Niet elke omvormer en omvormer-lader heeft deze nul-aardverbinding. Let dus goed op welke je hebt. Een TT-netwerk met aardlekschakelaar wordt als het meest veilige gezien, maar een IT-netwerk (dus zonder nul-aardeverbinding) kan ook veilig zijn, zolang je zelf geen verbinding maakt met aarde en het apparaat ook niet.

Ook wordt direct na de CEE-invoerdoos de aardkabel geaard, zo gaat de aardkabel direct naar het aardpunt en vanaf daar loopt deze verder naar de omvormer-lader, of als je die niet hebt, naar je 230V stopcontacten. We mogen namelijk het aardpunt van de camping niet vertrouwen.

Conclusie: aarden camper installatie

Voor optimale veiligheid en correcte werking van apparaten is het aarden van je elektrische installatie in de camper nodig. Dit geldt zowel voor alleen een DC-systeem, als een AC- en DC-systeem.

Het is mogelijk om je DC-systeem niet te aarden. Dan werken apparaten nog steeds, al is het mogelijk dat zekeringen en apparaten niet helemaal werken, zoals je wilt. Hetzelfde geldt voor je AC 230V systeem. Wanneer je deze niet aardt kun je nog steeds een ‘veilig’ circuit maken. Extra voorzichtigheid met het aanraken van metalen delen is dan wel aan te raden. Ook voldoe je hoogst waarschijnlijk niet aan de NEN1010 norm.